Lęk
Rodzaje i przyczyny lęków
Twórca psychoanalizy - Zygmunt Freud - opisał szereg typowych sytuacji zagrożenia, w których ujawnia się lęk w rozwoju dziecka. Jednocześnie badania nad umysłem człowieka dorosłego wykazały, że w sytuacjach (wewnętrznych i zewnętrznych) bliskich skojarzeniowo do dziecięcych, człowiek dorosły również może reagować lękiem, który swoje źródła ma we wcześniejszych doświadczeniach.
Typowe formy lęku to:
- Lęk anihilacyjny, katastroficzny (przed rozpadem życia psychicznego: boję się, że nie wytrzymam i zwariuję).
- Lęk przed utratą kogoś lub czegoś z kim/czym jesteśmy związani, występujący w dwóch formach:
- agorafobia (obawiam się, że stracę oparcie jakie mi daje związek z czymś lub kimś, że sobie sam nie poradzę, że zostanę sam, boję się rozłąki, separacji, odejścia)
- klaustrofobia (jeśli jestem w związku, to mogę bać się że zostanę pochłonięty, stracę tożsamość na rzecz drugiej osoby, nadmiernie się stopię i nie wytrzymam – „uduszę się”). - Lęk przed utratą miłości (lęk przed odrzuceniem: obawiam się utraty miłości, akceptacji, szacunku, uznania nie tylko ze strony ważnych dla mnie osób, ale i ich odpowiedników w życiu społecznym (klasa, grupa zawodowa, towarzyska, społeczna).
- Lęk związany z rywalizacją o kogoś lub o coś (obawiam się zranienia, przegranej w rywalizacji, a nawet samej aktywności, jeśli może skończyć się porażką).
- Lęk przed negatywną oceną (obawiam się potępienia, surowej negatywnej oceny własnej osoby, zachowania, myśli, pragnień ze strony innych znaczących osób lub ich odpowiedników – opinia publiczna, sąd, kontrola policji, kontrola celna, itd.).
Wszystkie te lęki mają swoje główne przyczyny w różnorakich doświadczeniach, które ukształtowały pewne schematy reagowania emocjonalno-poznawczego. Schematy te uaktywniają się w sytuacjach skojarzeniowo podobnych do wewnętrznych doświadczeń. Np. wczesne trudności w separowaniu się dziecka od matki mogą manifestować się:
- w lęku dziecka przed pójściem do przedszkola,
- w lęku młodego człowieka przed wzięciem odpowiedzialności za samodzielne i niezależne od rodziców życie poza domem,
- silnym niepokojem przed i w trakcie wyjazdu w dalszą czy bliższą samodzielną podróżą.
Ważnym ustaleniem jest również odkrycie, że w części sytuacji lęk jest następstwem nieświadomych pragnień i że obowiązuje tu psychologiczne prawo karmy. Np. jeśli nieświadomie pragnę kogoś zranić, to za chwilę zacznę się bać odwetu, nie dostrzegając żadnego związku między tym, co nieświadome (chęć zranienia emocjonalnego czy fizycznego kogoś), a lękiem przed agresywnością ze strony innych). W innej sytuacji paniczny lęk, że osobie bliskiej może stać się jakaś krzywda, może być wynikiem nieświadomego pragnienia, żeby właśnie się tak stało. Oczywiście w każdej sytuacji mogą to być bardzo różne pragnienia, nawet przy takich samych fantazjach powiązanych z lękiem.
Leczenie lęku
Podstawową formą leczenia jest psychoterapia (w przypadku silniejszych lęków skojarzona z farmakoterapią). W trakcie rozwijającego się dialogu z terapeutą lęki te zaczynają dawać znać o sobie w ramach związku z terapeutą i jest to okazja do ich głębszego rozpoznawania, uświadamiania i przepracowania, co w efekcie powoduje ich osłabienie.
W toku rozwoju cywilizacji ludzkość znalazła też różne inne środki i sposoby redukcji lęku. Jednym z takich sposobów są różnorakie uzależnienia, nie tylko od środków psychoaktywnych uśmierzających lęk, ale i od zachowań uzależnieniowych (np. objadanie się, uzależnienia od gier i Internetu, pracoholizm, seksoholizm, nadmierne oglądanie telewizji, nawykowe unikanie sytuacji spostrzeganych jako trudne, itp.), które - też czasowo wyłączając myślenie i kontakt z sobą - dają podobne efekty. W tych przypadkach środek leczący może stać się sam w sobie problemem.
Lęk jako sygnał ostrzegawczy przed zagrożeniem - początek artykułu
1 | 2