Lęk


Lęk jako sygnał ostrzegawczy przed zagrożeniem

Lęk to nieprzyjemnie doświadczana reakcja sygnałowa połączona z chęcią odizolowania się (ucieczki lub zniszczenia) od czegoś, co jest niebezpieczne, ale nie jest realne, tkwi wewnątrz nas i jest nieznane. Jest w pewnym sensie sygnałem nadchodzącego niebezpieczeństwa. Przykładem lęku jest uczucie zagrożenia, gdy wyjeżdżamy gdzieś poza rodzinne miasto lub państwo, nieuzasadniony lęk przed niegroźnymi zwierzętami, uczucie o dużej sile, które nas paraliżuje przed lub w trakcie egzaminu, nie dający spokoju lęk przed śmiercią.

Podobną reakcją jest strach, czyli reakcja na realne, zewnętrzne zagrożenie. Przykładem strachu jest chęć ucieczki / walki przed groźnym zwierzęciem czy człowiekiem szykującym się do ataku na naszą osobę lub strach, który pojawia się gdy jesteśmy na głębokiej wodzie, sami i bez środków, które gwarantowałyby nam przeżycie.

Oba te uczucia przejawiają się psychologicznie i fizjologicznie.

Psychologicznym wyrazem lęku jest poczucie zagrożenia oraz towarzysząca temu bezradność czy bezsilność. Objawy psychologiczne lęku mogą mieć różnoraki charakter: od unikania określonych miejsc (np. otwarte lub zamknięte przestrzenie), osób (odmiennej lub tej samej płci, posiadających autorytet, osób inaczej myślących czy wyglądających), czynności (zbliżania się do ludzi, życia seksualnego, opiekowania się kimś), aż do unikania pewnych myśli (agresywnych, seksualnych), a nawet usuwania dużych części życia psychicznego, co w konsekwencji prowadzi do odczucia pustki psychicznej.

Typowe przejawy fizjologiczne lęku to: szybsze bicie serca, przyspieszenie oddechu, pocenie się, biegunka, wzrost napięcia mięśniowego przechodzący w drżenie.

Reakcje te mogą mieć różną siłę czy intensywność i mogą się też ograniczać do jednego ze składników czyli psychologicznego lub fizjologicznego. Lęk nie ma realnie rozumianego i spostrzeganego obiektu, nie ma przedmiotu i w związku z tym wydaje się być bezprzedmiotowym i pozbawionym sensu. Stąd możemy go traktować jako przejaw jakiejś choroby, czegoś niepotrzebnego, napawającego nas cierpieniem i poczuciem chaosu. W rzeczywistości tylko niewielka część reakcji czy stanów lękowych jest uwarunkowana chorobami somatycznymi związanymi z uszkodzeniem tkanki mózgowej czy zaburzeniami funkcji narządów wewnętrznych np. tarczycy. Zazwyczaj stany te są reakcją na nieznane, wewnętrzne, nieświadome doświadczenie zapisane w głębokich warstwach umysłu.

Wieloletnie dociekania psychoanalityczne i psychoterapeutyczne wskazują, że reakcje lękowe mają swój sens, swoją przyczynę. Pojawienie się lęku oznacza, że istotnie mamy czego się bać, lecz nie dostrzegamy faktycznej przyczyny lęku (różnorakie fobie). To znaczy, że zagrożenie jest obecne nie tyle obok nas (w świecie zewnętrznym), co w nas samych, ale my nie dostrzegamy, nie słyszymy i nie wyczuwamy tego wewnętrznego zagrożenia, lecz wiemy poprzez lęk, że istnieje.

W psychologii ewolucyjnej odkrywa się, że ludzki mózg i umysł tak dalece się rozwinęły, że uczucia - w tym lęku - stały się potrzebne i zaczęły warunkować nasze możliwości przetrwania w grupie społecznej. W głębokich warstwach umysłu kryją się najprzeróżniejsze lęki, które dają o sobie znać w niektórych sytuacjach dalekich od realnego poczucia zagrożenia takiego jakie występuje również u zwierząt. Wracając do użytych poprzednio metafor można się pokusić o takie porównania: czujemy zagrożenie wobec groźby ataku, ale nie widzimy groźnego zwierzęcia lub człowieka, które jednak są koło nas, mamy poczucie zagrożenia gdy toniemy, ale nie widzimy, że naprawdę jesteśmy w głębokiej wodzie bez środków do przeżycia.

Zgodnie z dzisiejszą wiedzą psychologiczną niemożliwe jest życie bez lęku (jak również bez depresji). Nieodczuwanie lęku czy depresji w ciągu życia może być równie niepokojącym objawem jak lęk czy depresja o dużej sile. Bo nie można się nie bać. Jest to zrozumiałe natychmiast w odniesieniu do strachu: dzięki tej reakcji możemy przeżyć, przetrwać, uchronić się przed czymś groźnym, co nas może zniszczyć fizycznie. Trudniej jest zrozumieć przyczynę lęku.

Co komunikuje lęk? Z reguły, że są pewne wyzwania związane z naszym życiem, które przekraczają nasze aktualne wewnętrzne możliwości i dopóki ich nie poznamy i nie opracujemy będziemy się naszego życia bali. Tak rozumiany lęk jest przejawem cierpienia (czasami nie do wytrzymania), ale i szansą na lepsze życie, rozwój i poczucie spełnienia. Jeśli sprostamy wyzwaniu, czujemy się pełniejsi i bardziej w zgodzie z życiem. Jeśli nie możemy temu sprostać, musimy ograniczać nasze życie poprzez unikanie sfer („przestrzeni”) uznawanych za groźne, w tym również myślenia, które z tymi zagrożeniami może być skojarzone. Efektem mogą być różne białe plamy na mapie naszego umysłu i częściowa lub całkowita dezorientacja w różnych obszarach. Przykładem może być osoba, która nie wychodzi przez długie lata z domu, nie nawiązująca kontaktów, aby uchronić się przed zagrożeniem czającym się na zewnątrz (niezrozumiałym lękiem przed unicestwieniem, katastrofą, która czyha na zewnątrz domu).


Od czego zależy siła lęków?

Intensywność doświadczanego lęku zależy od naszego temperamentu (geny), siły problemów psychologicznych tkwiących w naszej nieświadomej części oraz od ogólnej siły psychicznej (odporności psychicznej) w danym momencie. Czyli może być tak, że gdy jesteśmy silniejsi, zdrowsi fizycznie, mamy lepsze wsparcie zewnętrzne, możemy nie doświadczać lęku lub czuć go słabo i rzadko. Można sobie wyobrazić , że lęk jest tłumiony przez różne siły, trzymany głęboko, z dala od naszego świadomego przeżywania. Trudne sytuacje życiowe: przejście do następnej fazy życia, urazowa sytuacja, choroba somatyczna, utrata kogoś lub czegoś, utrata wsparcia z czyjejś strony, pokusa, ale również awans czy inne wyzwanie, mogą nadwyrężać lub odsłaniać nasze siły psychiczne (obrony) i powodować, że poukrywane lęki wypływają na powierzchnię przyjmując różną postać:

  • Czysty lęk bez jakiegokolwiek przedmiotu, kompletnie niezrozumiałe poczucie zagrożenia
  • Fobia czyli lęk powiązany przez umysł z jakimś nieistotnym, niegroźnym obiektem (rozróżniono kilkadziesiąt rodzajów fobii, m.in. często występujące klaustrofobia czy agorafobia)
  • Lęk częściowo powiązany: boję się utraty czegoś, ale w rzeczywistości nie wiem czego
  • Lęk doświadczany somatycznie: mam reakcję fizjologiczną lęku i nie wiążę jej z doświadczeniem psychologicznym, np. bije mi szybko serce i zaczynam to rozumieć nie jako przejaw lęku, ale stan przedzawałowy i szukając jakiegoś racjonalnego wyjaśnienia tworzę w umyśle najbliższe mi skojarzenie czy połączenie i zaczynam bać się zawału.



Rodzaje i przyczyny lęków oraz ich leczenie - c.d. artykułu



1 | 2

Uwaga: Niniejsza strona internetowa korzysta z plików cookies w celach statystycznych.